|بر بال اندیشه|

آن حضرت در برجسته‏ ترین خانواده از نظر اخلاقى، دینى و اجتماعى چشم به جهان گشود و در دامن منزّه ‏ترین افراد رشد کرد. جایگاه مذهبى و دینى آن بزرگوار بسیار بالاست. حسین بن على (علیه السلام) تا هفت سالگى تحت تربیت اشرف مخلوقات عالم حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) بود و پس از رحلت آن بزرگوار نیز از توجّهات خاصّه امیرالموحّدین على بن ابى‏طالب (علیه السلام) و فاطمه زهرا (سلام الله علیها)، برترین شخصیّت ‏هاى عالم امکان، بهره ‏مند بود. و از نظر مذهبى، شخصیتى داشت که محبوب خدا و رسولش بود؛ تا جایى که پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «حُسَینٌ منّى‏ وَ انَا مِنْ حُسَیْنٍ» و با این جمله از ارتباط معنوى و یگانگى و توافق فکرى کامل خویش با امام حسین (علیه السلام) خبر داد. پس از شهادت امام حسن (علیه السلام) به عنوان جانشین پیامبر (صلی الله علیه و آله) و امام انس و جنّ مطرح گردید. و هر یک از اینها (شخصیت خانوادگى و مذهبى) در ساختن شخصیت ممتاز امام حسین (علیه السلام) و نهایتاً در پیدایش عاشورا مؤثر بوده ‏اند.

در این بخش درباره خصوصیات فردى امام حسین (علیه السلام) که از سویى محصول آن شجره طیّبه و تربیت خانوادگى است و از سوى دیگر زمینه‏ ساز شخصیت مذهبى و اجتماعى است، سخن مى ‏گوییم و نقش آنها در پیدایش و برآیند حادثه عاشورا در جامعه اسلامى را تبیین مى ‏کنیم.

حسین بن على (علیه السلام) جامع فضایل و کمالات انسانى‏:

بدون تردید ارزش واقعى افراد به فضایل و کمالات و صفات روحى آنهاست که در پرتو علم و عمل صالح کسب مى‏ شوند، همچنین جایگاه اجتماعى و نفوذ معنوى افراد نیز عمدتاً از آنها نشأت مى‏ یابد. به همین جهت اگر کسى شخصاً انسانى فرومایه و فاقد کمالات انسانى باشد، صرف وابستگى به خاندان با شرافت باعث نفوذ معنوى او در دل‏ها نشده و صاحب موقعیت حقیقى در جامعه نخواهد شد.

بنابراین، براى شناخت شخصیّت افراد باید به همان صفات روحى و اخلاقى آنها توجّه کرد و در حقیقت مقیاس عظمت و بزرگى یا حقارت و پستى انسان خصائص روحى اوست و بشر نیز فطرتاً شیفته کمالات روحى است و از پستى ‏ها متنفّر است. و آنها حقایقى هستند که با گذر زمان دچار دگرگونى نمى‏ شوند؛ در همه زمان‏ها، عدالت، صداقت، استقامت، صراحت لهجه، صبر و بردبارى، تواضع و آزادى‏ خواهى، وفاى به عهد، شجاعت و احسان و سایر صفات پسندیده محبوب بشر بوده است.

چنانکه صفات رذیله مانند: حسد، تکبّر، ظلم، خیانت، دروغ، کینه‏ توزى، خودبینى، نفاق و بى‏ رحمى، همیشه مورد تنفّر انسان بوده‏ اند.

امام حسین (علیه السلام) علاوه بر آن جایگاه رفیع خانوادگى و مذهبى از جهت خصایص و فضیلت‏هاى انسانى نیز شخصیتى بى همتا و بى نظیر است. او داراى تمام فضایل و کمالات انسانى و صاحب روح بلند و همّت عالى است، و بدین ‏لحاظ مورد توجّه انسان‏ هاى آزاده مخصوصاً مسلمانان قرار دارد.

«مرحوم اربلى» در این باره مى‏ نویسد:

اگر حسن و حسین (علیه السلام) فرزند على (علیه السلام) و فاطمه (سلام الله علیها) نبودند و هیچ قرابتى با پیامبر (صلی الله علیه و آله) نداشتند، باز کسى همتاى آنها نبود و سخن پیامبر (صلی الله علیه و آله) که فرمود: «انَّهما سَیّدا شَّبابِ اهلِ‏ الجنّة» قابل قبول و عظمت آنان آشکار و مورد تأیید بود، زیرا کسى وارد بهشت نمى‏ شود مگر با راستى و بردبارى، حلم و علم، طهارت نفس و زهد، عبادت و اطاعت زیاد، اعمال شایسته و کوشش در راه خدا؛ و حسنین (علیه السلام) از این جهات از همه جلوتر بودند.

شخصیت حسین بن على (علیه السلام) از جهت رشادت، شجاعت، صبر، عظمت روحى، شهامت، کرامت، عبادت، عطوفت و عزت نفس بى‏ نظیر بود. پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: الْحُسینُ اعْطِىَ مِنَ الفضل ما لَمْ یُعْطَ احَدٌ مِنْ وُلْدِ آدَمٍ...به حسین (علیه السلام) فضائلى عنایت شد که به احدى از فرزندان آدم داده نشد.

یکى از بیانات نورانى امام حسین (علیه السلام) دعاى ربّانى عرفه است که به‏ خوبى گویاى ایمان قوى و اعتقادات قلبى آن حضرت (علیه السلام) است؛ شایسته بود تمام دعاى عرفه را در اینجا بیاوریم؛ امّا به‏ خاطر ضیق مجال به فرازهایى از آن اکتفا مى‏ کنیم.

امام (علیه السلام) در این دعاى ملکوتى خطاب به حضرت حق (جلّت عظمته) عرض مى‏ کند:

الهى‏ تَرَدُّدى‏ فِى الْاثار یُوجِبُ بُعدَ المَزارِ فَاجْمَعنى‏ عَلیکَ بِخِدْمَةٍ تُوصِلُنى الیکَ کَیْفَ یُسْتَدلُّ عَلَیکَ بما هُوَ فى‏ وُجُودِه مُفتقِرٌ الیکَ ایَکُونُ لِغیرِکَ مِنَ الظُّهُورِ ما لَیسَ لَکَ حَتَّى یکُونَ هُوَ الْمُظْهِرُ لَکَ مَتى‏ غِبْتَ حَتَّى تَحتاجَ الى‏ دَلیلٍ یَدُّلُ عَلَیکَ و متى‏ بَعُدْتَ حتّى تَکونَ الآثارُ هِىَ الّتى‏ تُوصِلُ الیکَ عَمِیَتْ عَینٌ لا تَراک عَلیها رَقیباً وَ خَسِرَتْ صَفْقَةُ عَبْدٍ لَمْ تَجْعَل لَه مِنْ حُبِّک نَصیباً..اى خدا! چون به یکایک آثار (قدرتت) براى شناخت تو توجه کنم، راه وصول و شهودت بر من دور گردد. پس عنایتى فرما (وسیله ‏اى فراهم ساز) که به وصال و شهود جمالت زود رسم. چگونه من به آثارى که در وجود خود محتاج تو هستند بر وجود تو استدلال کنم؟ آیا غیر تو، ظهورى دارد که براى تو، آن ظهور نباشد؟! تا او سبب پیدایى تو شود (همه عالم به نور توست پیدا*** کُجا گردى تو از عالم هویدا) تو کى از نظر پنهانى تا به دلیل و برهان محتاج باشى و کى از ما دور شدى تا آثار و مخلوقات، ما را به تو نزدیک سازد. کور است چشمى که تو را ناظر و رقیب خود نمى ‏بیند و سرمایه بنده‏ اى که او را نصیبى از عشق و محبّتت نداده ‏اى رو به تباهى است.

و در فرازى دیگر عرض مى‏ کند: ما ذا وَجَدَ مَنْ فَقَدَکَ و مَاالّذى‏ فَقَدَ مَنْ وَجَدَک؟! لَقَدْ خابَ مَنْ رَضِىَ دُونَک بَدَلًا وَ لَقَدْ خَسِرَ مَنْ بَغى‏ عنک مُتَحَوّلًا... آن‏که تو را نیافت چه یافته است؟! و هر آنکه تو را یافت چه نیافته است؟ هر کس به غیر تو خرسند گردید ضرر کرد و هر که روى طلب از تو گردانید، زیانکار گردید.

و در بیان دیگرى فرمود: انَّ افْضَل الفرائضَ و اوجَبَها على الانسانِ معرفة الرّب والاقرارِ له بالعبودیّة، و حدُّ المَعْرفَةِ انْ یَعْرفَ انّه لا الهَ غَیرَه و لا شبیه لَهُ و لا نظیرَ له، و انْ یعرفَ انّه قدیم مثبت، موجودٌ غیر فقید، موصوف من غیر شبیه و لا مثیل، لیسَ کمثلِهِ شَى‏ءٌ و هُوَ السَّمیعٌ البصیر. و بعده معرفة الرّسول (صلی الله علیه و آله) والشهادة له بالنُّبُوة، و ادْنى‏ معرفة الرّسول الاقرار بنبوّته، و انَّ ما اتى به مِنْ کتابٍ اوْ امرٍ او نهىٍ فذلک من اللَّه عزّوجلّ. و بعده معرفة الامام ... و انَّ طاعتَه طاعةُ اللّه و طاعةُ الرَّسُول والتسلیم لَهُ فى کُلِّ امر.

و هنگام خروج از مدینه به برادرش محمّد بن حنفیه چنین نوشت: انّ الحُسینَ بن عَلىٍ یَشْهَدُ انْ لا اله الّا اللّه وَحْدَه لا شریکَ له، وَ انَّ محمّداً عَبْدُه و رَسُولُهُ، جاء بِالْحَقِّ مِنْ عند الحقّ، و انَّ الجنّةَ والنّارَ حقٌّ... همانا حسین بن على گواهى مى ‏دهد که خدایى جز خداى یگانه وجود ندارد و شریکى براى او نیست، و محمّد (صلی الله علیه و آله) بنده او (عزّوجلّ) و فرستاده اوست. و به حق از پیشگاه خدا آمده است و همانا بهشت و جهنّم حقّ است.

اطمینان نفس‏:

امام حسین (علیه السلام)، با توکّل و اعتماد به خداى سبحان نهضت خود را آغاز کرده بود، از این‏رو هیچ مشکلى نمى ‏توانست او را از پا درآورد و در حقیقت تحمّل هر سختى در این راه برایش آسان بود؛ لذا مى‏ بینیم هر چه مشکلات زیادتر مى ‏شد، انبساط حضرت (علیه السلام) بیشتر و در عزم خود براى ادامه راه مصمّم‏ تر مى ‏گشت.

وقتى خبر شهادت مسلم (علیه السلام) را به حضرت (علیه السلام) دادند، چشم‏هایش پر از اشک شد ولى فوراً این آیه شریفه را تلاوت کرد: وَ مِنَ الْمُؤْمِنین رِجالٌ صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللَّهَ عَلَیه فَمِنْهم مَنْ قَضى‏ نَحْبَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَنْتَظر وَ ما بَدَّلُوا تَبْدیلًا.

و هنگامى که زخمى و نیزه خورده بر زمین افتاده بود، در آن مناجات عارفانه از توکّل بر ذات قادر متعال سخن گفت: «اسْتَعینُ بِکَ ضَعیفاً وَ اتَوَکَّلُ عَلَیکَ کافیاً.»

طبق نقل بسیارى از مورّخین امام حسین (علیه السلام)، بیست و پنج بار پیاده به حجّ مشرّف شد.

مناجات‏ها و ادعیه متعدّدى که از آن حضرت (علیه السلام) نقل شده است نیز بیانگر عبودیت و اخلاص فوق ‏العاده ‏اش نسبت به پروردگار عالم مى‏ باشد.

اساساً قیام امام حسین (علیه السلام) براى حیات بخشیدن به فرائض و واجبات الهى و عبودیت خداى متعال بود. به همین جهت حضرت (علیه السلام) شب عاشورا از دشمن مهلت خواست تا به عبادت بپردازد.

 «عبدالله بن عاصم» از ضحّاک بن عبدالله مشرقى نقل مى‏ کند که حسین (علیه السلام) و یارانش تمام شب را به نماز و استغفار و دعا و زارى به درگاه حق گذراندند.

همچنین نماز ظهر عاشوراى امام حسین (علیه السلام) جلوه دیگرى از عبودیت و عشق آن حضرت (علیه السلام) به عبادت و بندگى خداى متعال است.

به دلیل همین جلوه‏ هاى اخلاص و بندگى امام حسین (علیه السلام) است که در زیارتش مى ‏گوییم: اشْهَدُ انَّکَ قَدْ اقَمْتَ الصَّلاةَ وَ اتَیْتَ الزَّکاةَ وَ امَرْتَ بِالْمَعْروفِ و نَهَیْتَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ تَلَوْتَ الْکِتابَ حَقَّ تِلاوَتِهِ وَ جاهَدْتَ فِى اللَّهِ حَقَّ جِهادِهِ.

«ابن زبیر» گفت: سوگند به خدا کشتند کسى را که شب‏ زنده ‏دارى او طولانى و روزه‏اش بسیار بود.

منبع:

زمینه ‏هاى قیام امام حسین (علیه السلام)، ج ‏2