|بر بال اندیشه|

اگر در هر موضوعی بین دانشمندان و فلاسفه و صاحبان مکاتب گوناگون و همه اقشار و طبقات مردم اختلاف نظر باشد، دراینکه عقل یا خرد پایه اصلی زندگی سعادت مندانه بشری است هیچ اختلافی وجود ندارد، اسلام و قران کریم پایه اصلی استدلال های خود را برای توجیه بشر و هدایت وی به سعادت دنیا و آخرت عقل قرار داده است(1)، دهها آیه قرآن کریم و صدها حدیث از کتب معتبر حدیثی گویای این امر است، برای نمونه در این رابطه حدیثی را از اولین بخش از اولین جلد کتاب شریف کافی که گویای اهمیت فوق العاده عنصر عقل در جهان هستی و آفرینش و زندگی ابناء بشر و همچنین ارزش آن از دیدگاه اسلام و امامان اهل بیت عصمت (علیهم السلام) بوده و نیز راهنمایی مطمین در تبیین عقل نظری و عقل عملی و اخلاق عملی است بیان می کنیم، این حدیث ضمن دارا بودن زنجیره حدیثی نسبتا کاملی از کلینی تا ابی عبدالله (امام صادق علیه السلام)، واجد متنی(2) گویاست که مخاطب را به راحتی در فضای حدیث و عناوین مورد نظر امام (علیه السلام) قرار می دهد، گرچه عزیزان در شرح آن می توانند به کتبی که در این مورد منتشر شده اند(3) مراجعه نمایند: عن عدة من اصحابنا، عن احمد بن محمد، عن على بن حدید، عن سماعة بن مهران، قال: ((کنت عند ابى عبدالله علیه السلام و عنده جماعة من موالیه فجرى ذکر العقل و الجهل، فقال ابو عبدالله علیه السلام: اعرفوا العقل و جنده و الجهل و جنده تهتدوا. قال سماعة: فقلت: جعلت فداک لا نعرف الا ما عرفتنا، فقال ابو عبدالله علیه السلام: ان الله خلق العقل و هو اول خلق من الروحانیین عن یمین العرش من نوره فقال له: ادبر فادبر، ثم قال له: اقبل فاقبل، فقال الله تعالى: خلقتک خلقا عظیما، و کرمتک على جمیع خلقى. قال: ثم خلق الجهل من البحر الاجاج ظلمانیا، فقال له: ادبر فادبر، ثم قال له: اقبل فلم یقبل، فقال له: استکبرت فلعنه، ثم جعل للعقل خمسة و سبعین جندا، فلما راى الجهل ما اکرم الله به العقل و ما اعطاه اضمر له العداوة، فقال الجهل: یا رب، هذا خلق مثلى خلقته و کرمته و قویته، و انا ضده و لاقوة لى به فاعطنى من الجند مثل ما اعطیته. فقال: نعم، فان عصیت بعد ذلک اخرجتک و جندک من رحمتى. قال: قد رضیت.

این که در روایت نقل شده است؛ «حضرت جبرئیل علیه السلام به زمین می‌آید و گوهرهای گرانبهای انسانی را می‌برد»، آیا صحیح است؟ منظور از این روایت چیست؟ در برخی از کتاب‌های متأخرین این روایت به بیان زیر نقل شده است: «و سأل رسول اللّه صلی الله علیه و آله  جبرائیل علیه السلام: «هل تنزل إلى الأرض من بعدی؟» قال: نعم یا رسول اللّه أنزل إلى الأرض من بعدک عشر مرّات و أرفع عشر جواهر من وجه الأرض. قال صلی الله علیه و آله: «ما هذا الجواهر؟» فقال: الأوّل: أنزل إلى الأرض و أرفع البرکة منها، و الثانی: أرفع منها الرحمة، و الثالث: أرفع منها الحیاء من عیون النساء، و الرابع أرفع الحمیة من رؤوس الرجال، و الخامس: أرفع العدل من قلوب السلاطین، و السادس: أرفع الصدق من قلوب الأصدقاء، و السابع: أرفع السخاء من قلوب الأغنیاء، و الثامن: أرفع الصبر عن الفقراء، و التاسع، أرفع الحکمة من قلوب الحکماء، العاشر: أرفع الإیمان من قلوب المؤمنین»؛[1] پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله  از جناب جبرئیل پرسید: آیا بعد از من به زمین خواهی آمد؟ جبرئیل گفت: بله! ای رسول خدا، ده بار به زمین خواهم آمد و ده گوهر گرانبها را خواهم برد. پیامبر فرمود: این گوهرهای گرانبها کدام‌اند؟ جبرئیل گفت: اول: برکت؛ دوم: رحمت؛ سوم: حیاء از چشم زنان؛ چهارم: غیرت مردان؛ پنجم: عدل از دل سلاطین؛ ششم: راستی و درستی از دل دوستان؛ هفتم: سخاوت از دل ثروتمندان؛ هشتم: صبر از فقرا؛ نهم: حکمت از حکیمان؛ دهم: ایمان از دل‌های مؤمنان.